Azerbaycan’ı sadece gezip görmek yetmez, gerçek bir Azerbaycan deneyimi için ülkenin enfes lezzetlerle dolu mutfağında bir yolculuğa çıkmak gerek. Kardeş ülkemizin gastronomi zenginliklerini keşfetmeye hazırsan bu yazı tam sana göre!
Komşu ve kardeş ülkemiz Azerbaycan, güzel coğrafyası ve sıcakkanlı insanlarının yanında lezzetli mutfağıyla da dikkat çekiyor. Türk mutfağıyla pek çok benzer lezzetin görüldüğü Azerbaycan mutfağının yıldızları ise hamur işleri, çorbalar, et yemekleri ve elbette yüzlerce farklı tarife sahip pilavları! Dolmalar, kebaplar, mantılar, baklavalar ve pilav çeşitleriyle Türk damak tadına en yakın mutfaklardan biri olan Azerbaycan mutfağının lezzetleri, damağında unutamayacağın lezzetler bırakmak için denenmeyi bekliyor!
1. Azerbaycan Mutfak Kültürü
Azerbaycan mutfak kültürü oldukça köklü ve zengin bir geçmişe sahip. Geleneksel Türk mutfağıyla benzerlik gösteren Azerbaycan mutfağı aynı zamanda Orta Doğu ve Orta Asya mutfaklarından da izler taşıyor. Ayrıca her yörenin kendine özel yemekleri de ülkenin mutfağına ayrı bir zenginlik katıyor. Azerbaycan kültüründe özenle hazırlanmış sofralarda bir araya gelmek, bereket ve paylaşım kültürünün simgesi olarak görülüyor. Geniş aileler bir sofra etrafında toplanırken törenlere ve kutlamalara özel hazırlanan büyük sofralar da Azerbaycan mutfağının lezzet farkını kanıtlamaya yetiyor.
2. Azerbaycan’ın Yöresel ve Özel Lezzetleri
Azerbaycan mutfağının temel malzemelerinin hamur, tahıl ve et ürünleri olduğunu söylemek mümkün. Sebze ve baharatların da yaratıcı şekilde kullanıldığı Azerbaycan mutfak kültüründe şerbetli tatlıların ise özel bir yeri bulunuyor. Besleyici ve zengin içeriklere sahip çorbalar da neredeyse başlı başına bir yemek kültürü oluşturacak kadar çeşitli. Özellikle de pilav çeşitleri ülkenin milli simgeleri arasında sayılabilir çünkü Azerbaycan mutfağında pilavın 200’den fazla çeşidi yapılıyor. Türk damak tadına çok yakın bir lezzet deneyimi sunan Azerbaycan mutfağının öne çıkan lezzetleri arasında ise hingel, lüle kebabı, evelik dolması, şah pilavı, dorga çorbası ve piti aşı sayılabilir.
3. Çorbalar
Azerbaycan mutfak kültüründe çorba sadece hafif bir başlangıç değil, ana yemek olabilecek kadar zengin ve besleyici tariflerle yapılıyor. Azerbaycan’da çorba her gün zevkle tüketilen, sabahları kahvaltı niyetine de tercih edilebilen bir yemek çeşidi. Azeri mutfağında çorbası yapılmayan neredeyse hiçbir şey yok. Tüm yeşillikler, bakliyat çeşitleri, et, tavuk, sakatat ürünleri, yoğurt, hamur işleri, hatta taze fasulye ve turşu gibi alışıldık olmayan malzemeler dahi çorba yapımında kullanılabiliyor. İşte en meşhur Azerbaycan çorbaları!
3.1. Turşu Sıyık
Turşu sıyık çorbası, çorbanın baş tacı olduğu Azerbaycan mutfağının en sevilen lezzetlerinden biri. Pirinç, havuç, kuzu kulağı, ıspanak ve ekşi pestil kullanılan bu besleyici çorbanın lezzet sırrı, üzerine konulan kızartılmış soğanlardan geliyor.
3.2. Umaç Çorbası
İçeriğindeki maş fasulyesi, kuru fasulye ve erişte gibi malzemelerle ana yemek kadar doyurucu olan umaç çorbası, ülkemizde ovmaç çorbası adıyla da biliniyor. Umaç aşı da denilen bu çorbada zerdeçal ve safran gibi baharatlar kullanılarak çorbanın besleyiciliği ve lezzeti daha da artırılıyor.
3.3. Dovga Çorbası
Türk mutfağındaki ayran aşı çorbasına benzeyen dovga çorbası, özellikle yaz aylarında bolca tüketilen bir lezzet. Kış aylarında da genellikle ısıtılarak bizdeki yayla çorbasına yakın bir lezzete kavuşan bu çorbada ana malzeme ise elbette yoğurt. Buna ek olarak bu çorbada dereotu, ıspanak, semizotu, kişniş ve nane gibi yeşil sebzelere ve otlara da yer veriliyor. Besleyiciliği son derece yüksek olan dovga çorbası nohut, pirinç ve unla hazırlanarak yoğun bir kıvam kazanıyor.
3.4. Kufka Bozbaş Çorbası
Köfteyle yapılan bu çorba, Azerbaycan mutfağının et ve çorba sevgisini bir araya getiriyor. Kuzu etinden hazırlanan köftelerin içine kuru erik ve hurma gibi malzemeler konuluyor. Safranlı et suyunda pişen köftelere nohut, patates ve havuç gibi malzemeler eklenip suyla pişiriliyor. Ana yemek ile çorba arası bir görünüme sahip olan kufka bozbaş çorbası, lezzeti ve doyuruculuğuyla kış aylarında keyifle tüketiliyor.
3.5. Hamur Aşı Çorbası
Türkiye’de de yöresel çeşitleri yapılan ve Arabaşı olarak da bilinen hamur aşı çorbası, küçük kesilmiş erişteler ve yeşil mercimekle yapılan son derece lezzetli ve doyurucu bir yemek. Azerbaycan’ın hamur aşı çorbası et suyuyla yapılıyor ve böylece tadı ve besin değeri artırılıyor. İsteğe göre bu çorba, üzerine tereyağında kavrulmuş toz nane ve toz kırmızı biber eklenerek servis ediliyor.
4. Ana Yemekler
Azerbaycan mutfağı et, hamur işi ve bakliyatı bir arada kullanarak enfes lezzetler ortaya çıkaran yaratıcı bir mutfak. İran, Kafkasya, Çin ve Türkiye’den izler taşıyan bu besleyici ve lezzetli mutfakta koyun eti, hamur işi ve pilav çeşitlerinin baş tacı olduğunu tekrar belirtmek gerek. Ana yemekler de haliyle bu üç malzeme etrafında çeşitleniyor.
4.1. Hingel
Mantının dünya gastronomisinde özel bir yeri var. Bu nedenle, çeşit çeşit uyarlamasıyla mantının olmadığı bir mutfak neredeyse yok diyebiliriz. Hamurun et ile buluşmasının en lezzetli örneklerinden biri olan mantının çok sevilen versiyonlarından biri de hingel. Bizde Erzurum ve Kars taraflarında da çokça yapılan bu mantı, mutlaka el ile açılıyor ve büyük boyutlu olmasıyla dikkat çekiyor.
4.2. Lüle Kebabı
Azerbaycan’ın en sevilen yemeklerinden olan lüle kebabı, dana ya da kuzu etinden kıyma elde edilerek yapılıyor. Soğan, baharatlar ve kuyruk yağıyla tatlandırılan kıyma, şişlere sarılarak mangalda ya da ocakta pişiriliyor. Yanında sumaklı soğan, kişniş ve pilavla servis ediliyor.
4.3. Piti Aşı
Temelde bir çorba olsa da zengin içeriğinden dolayı piti aşını ana yemek kategorisinde saymak çok daha doğru olacak. Odun ateşinde uzun saatler boyunca pişirilen piti aşının içerisinde koyun eti, nohut, patates, soğan, havuç ve safran bulunuyor. Azerbaycan mutfağının başlıca lezzet sırları olan kuru erik ve hurma gibi malzemeler de bu yemeğin bileşenleri arasında. Piti aşı, bir de yanında kızartılmış ekmekle servis ediliyor.
4.4. Enenevi Plov
Azerbaycan mutfağında 200’den fazla pilav çeşidi olduğunu söylemiştik. Enenevi Plov ya da diğer adıyla enenevi pilavı da bunların en sevilenlerinden biri. Enenevi pilavında basmati pirinci tercih ediliyor. Safranla yapılan bu pilava, başka bir tencerede pişirilen dana ya da koyun eti de karıştırılıyor. Tarife eklenen kuru üzüm, kuru kayısı ve kuru erik gibi tatlar ise pilava hafif tatlımsı bir lezzet veriyor.
4.5. Evelik Dolması
Bizdeki dolma mantığıyla aynı şekilde iç harç hazırlanarak ve salçalı suda pişirilerek yapılan evelik dolması, Azerbaycan mutfağının en çok tüketilen yemekleri arasında yer alıyor. Evelik, kuzukulağı türevi bir bitki olarak geçiyor ve bizdeki yaprak sarma gibi bu bitkinin yaprakları da haşlanıp iç harçla sarılıyor. Evelik dolması da bizdeki lahana ve kapuska dolması tariflerine benzer şekilde yanında sarımsaklı yoğurtla servis ediliyor.
5. Tatlılar
Azerbaycan mutfak kültüründe tatlıların yeri ayrı. Azerbaycan Türkleri özellikle sütlü hamur işi ve şerbetli tatlılara çok düşkün. Türk mutfağında da çok sevilen baklava, şekerpare ve kalburabastı gibi tatlıların benzerlerini görmenin mümkün olduğu Azerbaycan tatlıları, küçük dokunuşlarla farklı lezzetlere bürünerek karşımıza çıkıyor.
5.1. Bakü Baklavası
Paklahava ya da Türkiye Türkçesi tabiriyle Bakü baklavası, Azerbaycanlıların çok severek tükettiği, özel günlerde evlerde pişirilen bir ev baklavası çeşidi. Fıstıklı veya cevizli çeşitleri bulunan Bakü baklavasında, incecik açılan her katın arasına harç konularak bol harçlı bir baklava hazırlanıyor. Bizdeki gibi üzerine şerbet döküldükten sonra dilimlenerek servis ediliyor. Bu lezzetli baklavayı yerinde yemek istiyorsan başkente uçak bileti bakmayı ve Bakü otelleri içerisinde araştırma yapmaya şimdi başlayabilirsin.
5.2. Şekerbura
Dantel gibi işlenmiş zarif görüntüsüyle bir tatlıdan çok sanat eserine benzeyen şekerbura fındık, kaküle ve şeker dolgulu bir hamur işi tatlısı. Bir çeşit kurabiye olan şekerburanın üzeri sivri uçlu bir malzemeyle nakış gibi işlenerek fırına atılıyor ve ortaya hem gözlere hem mideye ziyafet sunan güzel bir tatlı çıkıyor.
5.3. Firni
Bir muhallebi çeşidi olan firni pirinç unu, süt ve şekerle pratik bir şekilde hazırlanabiliyor. Üzerine ise süslemek ve tat vermek için tarçın eklenerek soğumaya bırakılıyor. Firninin irmikle yapılan versiyonu da bulunuyor ve bizdeki irmik tatlısına benzer bir lezzet sunuyor.
5.4. Badambura
Milli bayramlarda ve özel kutlamalarda sıklıkla pişirilen badambura, iç harcında badem, şeker ve kakule olan tatlı poğaça çeşitlerinden biri. Azerbaycan mutfağının hamur işine olan düşkünlüğünün bir diğer örneği olan badambura, şekerbura kadar olmasa da deniz kabuğunu andıran şekliyle ülke mutfağının en estetik hamur işleri arasında yer alıyor.
5.5. Umak Helvası
Umak helvası, Azeri mutfağının şerbetli tatlı sevdasının yaratıcı bir ürünü olarak dikkat çekiyor. Şerbetli bir helva olan bu tatlıyı un helvasının şerbet eklenmiş hali gibi düşünebilirsin. Şerbetle iyice kavrulan helva, sonrasında servise hazır hale geliyor.
6. Meze ve Aperitifler
Azerbaycan’ın lezzetli mutfağı aperitifler ve mezelerle de harikalar yaratmayı başarıyor. Baharatlar, otlar ve et ile lezzeti arşa çıkan mezelerin yanında hamur işlerindeki ustalıkları sayesinde pratik ama tadı benzersiz aperitifleri ile de öne çıkan Azerbaycan mutfağı, günün her anı iştah açıyor.
6.1. Mangal Salatası
Mangal salatası, mangalda közlenmiş patlıcan, biber ve domates gibi malzemelerin ezilip ayçiçek yağı ve baharatlarla harman edilmesi ile hazırlanıyor. Son derece lezzetli ve doyurucu bir salata… Ya da sen meze de diyebilirsin. Bu lezzet, et yemeklerinin yanına çok yakıştığı gibi dürüm ve sandviçlere aroma vermek için de kullanılabiliyor.
6.2. Yeşillikli Qutab
Türk mutfağındaki gözlemeye benzeyen bu lezzetli aperitif, ince açılmış hamurun içine kuzukulağı, ıspanak ve dereotu gibi yeşilliklerin doldurulmasıyla hazırlanıyor. Ay şeklinde kapatılıp kenarlarına şekil verilen hamurlar, sacda ya da tavada kızartılarak yoğurt eşliğinde servis ediliyor.
6.3. Qoğal
Bir çörek çeşidi olan bu leziz hamur işi, çayın yanında en iyi giden aperitifler arasında yer alıyor. Üstü çıtır çıtır olan çöreğin içinde zerdeçal, kimyon ve karabiber gibi baharatlar kullanılıyor. Misafirlere en çok ikram edilen yiyeceklerden olan Qoğal, bizce güne başlamak için de en lezzetli aperitiflerden biri.
6.4. Patlıcan Sarma
Azerbaycan’ın en meşhur ve lezzetli mezelerinden biri olan patlıcan sarma, ince şeritler halinde kesilip kızartılan patlıcanların arasına süzme yoğurt ya da peynir konularak servis ediliyor. Daha doyurucu bir lezzet için patlıcan şeritlerinin arasına köfte konulup üzerine de sarımsaklı domates sosu gezdiriliyor.
6.5. Mimoza Salatası
Renkli görüntüsü ve lezzetiyle dikkat çeken mimoza salatasında haşlanmış patates, havuç ve yumurta kullanılıyor. Bu karışım ayrıca haşlanmış et, ceviz, mayonez, tuz, baharat ve ayçiçek yağıyla tatlandırılıyor. Kat kat hazırlanan salatada ilk katta patates; ikinci katta havuç, mayonez ve tuz; üçüncü katta yumurta ve mayonez; dördüncü katta ise ceviz ve mayonezle tatlandırılmış et kullanılarak görsel olarak etkileyici bir meze hazırlanıyor. Hafif beslenenler buna ana yemek bile diyebilir.
7. Azerbaycan’da Yemek Yeme Adetleri ve Sofra Kültürü
Yemek yemeyi ve yedirmeyi seven Azerbaycan halkı zengin gastronomi dünyasının yanında yemek yeme adetleri ve sofra kültürüyle de kendine özgü bir lezzet atmosferine sahip. Azerbaycan’da yemek yeme adetleri ve sofra kültürü olarak öne çıkan detaylar ise şöyle:
- Azerbaycan’da profesyonel olarak yemek yapanlara aşbaz deniyor ve aşbazlar genellikle kadınlardan oluşuyor.
- Azerbaycan’da yemek sofrasına büyük önem veriliyor, Azerbaycan Türkleri zengin yemek çeşitleriyle sofraları donatmayı ve yemekte misafir ağırlamayı seviyor. Azerbaycan halkı, yemek kültürleriyle gurur duyan ve lezzetlerine düşkün bir halk olarak dikkat çekiyor.
- Ataerkil bir sosyal hayatın hüküm sürdüğü Azerbaycan’da evin en büyüğü yemeğe başlamadan kimse yemek yemiyor. Yemek öncesinde yemek duası okunuyor.
- Pilavlar Azerbaycan mutfağının olmazsa olmazı. 200’den fazla pilav çeşidine sahip olan ülkede en çok da safranlı ve et suyuyla yapılmış pilavlar tercih ediliyor.
- Ülkede hamur işi ve et yemekleri ön planda, zeytinyağlı sebze yemekleri bu mutfakta çok az yer buluyor.
- Azerbaycan mutfağı tıpkı Osmanlı mutfağı gibi tatlı-acı ve tatlı-ekşi dengesini uyguluyor. Yemeklerde kuru üzüm, kuru kayısı, hurma, ceviz, kakule ve tarçın gibi tatlar bolca kullanılıyor.
- Azerbaycan’ın dolma, kebap, pilav, çorba ve mantı çeşitleri Türkiye mutfağıyla yoğun benzerlikler taşıyor. Baklava gibi şerbetli tatlılarda, kurabiyelerde, çöreklerde ve helva çeşitlerinde de çok sayıda benzer tat bulunuyor.
- Et ve hamur işi ağırlıklı bir mutfakları olsa da dağlardan toplanan evelik, kuzukulağı ve küstüm otu gibi doğal otlar da yemeklerde bolca kullanılıyor.
Doğası, kültürü, dost canlısı insanları ve lezzetli mutfağıyla Azerbaycan, neden bir sonraki seyahat rotan olmasın? Hadi, şimdi Etstur ile Azerbaycan otelleri araştırmasına başla ve Azerbaycan’a yapacağın geziyi hemen planla!
